Wielu z nas zastanawia się, skąd dokładnie biorą się pieniądze na emeryturę i jak działa ten system. Kluczowe pytanie brzmi: z jakiego ubezpieczenia przysługuje emerytura? Odpowiedź jest prosta: w swojej podstawowej, gwarantowanej przez państwo formie, emerytura przysługuje z ubezpieczenia emerytalnego, które jest obowiązkową częścią publicznych ubezpieczeń społecznych.
Jednak system, który ma nam zapewnić środki na starość, jest dziś znacznie bardziej złożony. Składa się z kilku filarów, a pieniądze na jesień życia mogą pochodzić z różnych źródeł – jedne są typowym ubezpieczeniem, a inne formą oszczędzania.
Ten artykuł wyjaśni, czym jest ubezpieczenie emerytalne w ZUS i KRUS (I filar) oraz jakie inne „ubezpieczenia” (rozumiane szerzej) budują naszą przyszłą emeryturę w ramach II i III filaru.
Z artykułu dowiesz się:
- Z jakiego dokładnie ubezpieczenia przysługuje podstawowa, państwowa emerytura
- Czym jest ubezpieczenie emerytalne w ZUS i kto mu podlega
- Czym różni się system ZUS od KRUS
- Jaką rolę w emeryturze odgrywają OFE i PPK
- Czy można mieć „emeryturę” z prywatnej polisy ubezpieczeniowej
- Jakie zmiany w systemie emerytalnym czekają nas w 2025-2030
Ubezpieczenie emerytalne, czyli główny filar emerytury (ZUS)
To jest właśnie podstawowa i najważniejsza odpowiedź na pytanie, z jakiego ubezpieczenia przysługuje emerytura. Jest to fundament państwowego systemu.
Czym jest ubezpieczenie emerytalne?
Ubezpieczenie emerytalne to jedno z czterech obowiązkowych ubezpieczeń społecznych, obok rentowego, chorobowego i wypadkowego. Jest ono obowiązkowe dla większości osób aktywnych zawodowo. Jego celem jest gromadzenie środków (w formie składek) i gwarancja wypłaty comiesięcznego świadczenia pieniężnego po osiągnięciu przez ubezpieczonego wieku emerytalnego.
Kto podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu emerytalnemu w ZUS?
Składki na to ubezpieczenie odprowadza za nas płatnik (np. pracodawca) lub opłacamy je sami. Obowiązkowi podlegają m.in.:
- Pracownicy zatrudnieni na podstawie umowy o pracę
- Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia (z pewnymi wyjątkami)
- Osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą
- Osoby pracujące za granicą dla polskiego pracodawcy
Warunki nabycia prawa do emerytury z ZUS
Samo opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne „nabywa” nam prawo do przyszłego świadczenia. Aby otrzymać emeryturę z ZUS, trzeba spełnić dwa podstawowe warunki:
- Osiągnąć powszechny wiek emerytalny (obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Ważne: Dyskutuje się o wyrównaniu wieku emerytalnego dla obu płci do 65 lat w latach 2025-2030
- Posiadać wymagany staż pracy – do otrzymania emerytury minimalnej konieczne jest udowodnienie odpowiednio długiego stażu pracy (okresów składkowych i nieskładkowych) – obecnie 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn
Składka emerytalna – jak jest dzielona?
Składka emerytalna wynosi 19,52% wynagrodzenia. Rozkład jest następujący:
- I filar (ZUS): 12,22% – trafia bezpośrednio do ZUS na nasze konto emerytalne
- II filar (OFE): 7,3% – tutaj system się rozgałęzia (patrz poniżej)
Emerytura rolnicza – ubezpieczenie społeczne w KRUS
Poza powszechnym systemem ZUS istnieje w Polsce równoległy system przeznaczony dla rolników. Ich emerytura również przysługuje z publicznego ubezpieczenia społecznego.
Rolnicy i ich domownicy nie podlegają pod ZUS, lecz pod Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Ich świadczenie również pochodzi z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, ale jest ono finansowane i wyliczane na zupełnie innych zasadach niż w ZUS.
Aby otrzymać emeryturę z KRUS, należy:
- Osiągnąć wiek emerytalny (60 lat dla kobiet, 65 lat dla mężczyzn)
- Opłacać składki przez wymagany ustawowo okres (25 lat)
- Prowadzić lub prowadziła/prowadziłem gospodarstwo rolne
Czy OFE i PPK to też „ubezpieczenia” na emeryturę?
Świadczenia z ZUS lub KRUS to tzw. I filar. Uzupełniają go filary II i III, które choć nie są „ubezpieczeniami” w ścisłym tego słowa znaczeniu, pełnią funkcję zabezpieczenia emerytalnego.
Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE) – II filar
Ważna aktualizacja 2025: Stan OFE zmienił się drastycznie. Do 2014 roku OFE było obowiązkowe, ale od ponad 10 lat członkostwo w OFE jest dobrowolne.
Obecna sytuacja:
- Dla osób powyżej 55 lat: Całkowicie dobrowolne. Mogą pozostać w OFE, wycofać się (transferując środki do ZUS) lub rezygnować z dalszych opłat
- Dla osób poniżej 55 lat (poza nowymi entrantami): Muszą wybrać jedną z opcji:
- Całe 7,3% trafia do ZUS (wybór „ZUS”)
- 4,38% trafia do ZUS, a 2,92% do OFE (wybór „OFE”)
- Dla nowych entrantów: Cały udział w OFE jest obowiązkowy (7,3%), ale mogą zmienić decyzję po 2 latach pracy
Ważne: Środki w OFE nie są Twoją własnością – to pieniądze zarządzane przez fundusze. Po osiągnięciu wieku emerytalnego OFE stopniowo przekazuje te środki do ZUS, gdzie są konwertowane na wyższą emeryturę.
Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) – III filar
PPK to coraz powszechniejszy element III filaru systemu emerytalnego. Jest to dobrowolny (choć z automatycznym zapisem, z którego można zrezygnować) system długoterminowego oszczędzania.
Zasady PPK:
- Dla kogo: Dostępne dla pracowników powyżej 18 lat (pracujących dla firm z co najmniej 250 pracownikami obowiązkowe, dla mniejszych – dobrowolne)
- Wysokość składek: Minimalna kombinacja to 2% wynagodzenia pracownika + pracodawca (zazwyczaj 1,5%) + dopłaty państwa
- Wypłata: Środkami można dysponować po 60. roku życia, ale możliwe są wcześniejsze wypłaty w określonych sytuacjach (np. zakup domu)
- Podatek: Zwolnione z podatku dochodowego oraz składek ZUS
PPK nie jest ubezpieczeniem, lecz formą oszczędzania, ale jego cel jest ściśle emerytalny – zgromadzone środki są przeznaczone na wsparcie w starości.
Prywatna polisa ubezpieczeniowa a emerytura
Pojawia się więc pytanie: czy można mieć emeryturę z komercyjnego ubezpieczenia kupionego w prywatnej firmie?
Odpowiedź: Prywatne polisy nie dają prawa do emerytury państwowej (tej z ZUS/KRUS), ale mogą gwarantować prywatną, dożywotnią lub okresową wypłatę pieniędzy na starość.
Ubezpieczenie na życie i dożycie (polisa na dożycie)
Jest to produkt ubezpieczeniowy, który działa podobnie do emerytury. Płacimy regularnie składki przez określony w umowie czas (np. 20 lat). Jeśli dożyjemy końca umowy (np. 65. roku życia), ubezpieczyciel zobowiązuje się wypłacić nam gwarantowaną sumę – jednorazowo lub, co częstsze, w formie regularnych, comiesięcznych „prywatnych emerytur”.
Polisy inwestycyjne (UFK)
Są to produkty łączące ubezpieczenie na życie z inwestowaniem (Ubezpieczeniowe Fundusze Kapitałowe). Ich celem jest gromadzenie kapitału, który można przeznaczyć na emeryturę, jednak w odróżnieniu od polis na dożycie, wiążą się one z ryzykiem inwestycyjnym.
IKE i IKZE – ubezpieczenie czy oszczędzanie?
IKE (Indywidualne Konto Emerytalne) i IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego) to nie są konkretne produkty, lecz „opakowania” prawne na nasze oszczędności emerytalne, oferujące ulgi podatkowe. W ramach IKE lub IKZE możemy wybrać różne formy oszczędzania: lokatę, fundusze inwestycyjne, ale także dobrowolne ubezpieczenie na życie z funduszem kapitałowym oferowane przez towarzystwo ubezpieczeniowe.
Zmiany w systemie emerytalnym 2025–2030
System emerytalny w Polsce przechodzi dynamiczne zmiany. Rząd dyskutuje nad kilkoma ważnymi reformami:
Wyrównanie wieku emerytalnego
Jedną z głównych propozycji jest wyrównanie wieku emerytalnego dla obu płci do 65 lat. Reforma miałaby wejść w życie stopniowo w latach 2025–2030, podwyższając wiek emerytalny dla kobiet z 60 do 65 lat.
Zmiana warunków minimalnego stażu
Dyskutuje się również o podwyższeniu minimalnego stażu pracy wymaganego do nabycia emerytury minimalnej.
Przyszłość OFE
Trwają dyskusje nad dalszą przyszłością OFE – czy system II filaru zostanie utrzymany, a jeśli tak, to w jaki sposób.
Podsumowanie – z jakich ubezpieczeń i źródeł składa się emerytura?
Bezpieczeństwo finansowe na starość to dziś system naczyń połączonych:
- Filar I (Emerytura państwowa): To jest właściwa odpowiedź na pytanie „z jakiego ubezpieczenia przysługuje emerytura”. Przysługuje z obowiązkowego, publicznego ubezpieczenia emerytalnego (będącego częścią ubezpieczeń społecznych), zarządzanego przez ZUS (dla pracowników i przedsiębiorców) lub KRUS (dla rolników)
- Filar II (Wsparcie kapitałowe): Środki z OFE (jeśli tam uczestniczymy – system dobrowolny) oraz mogą być gromadzone tam.
- Filar III (Prywatne zabezpieczenie): Może pochodzić z dobrowolnych, prywatnych ubezpieczeń na życie i dożycie lub innych form oszczędzania (PPK, IKE/IKZE)
Podsumowując, emerytura sensu stricto (jako świadczenie państwowe) przysługuje wyłącznie z ubezpieczenia społecznego (ZUS/KRUS). Jednak naszą całościową emeryturę budujemy dziś z wielu źródeł, w tym z prywatnych polis ubezpieczeniowych o charakterze oszczędnościowym.
FAQ – Najczęściej zadawane pytania
Czy jeśli nigdy nie pracowałem, przysługuje mi emerytura z ubezpieczenia?
Nie. Prawo do emerytury nabywa się poprzez opłacanie składek na ubezpieczenie emerytalne (czyli okresy pracy lub prowadzenia działalności). Bez okresów składkowych nie ma prawa do świadczenia emerytalnego z ZUS lub KRUS. Istnieje jednak emerytura socjalna, ale to inny typ świadczenia.
Czym różni się emerytura z ZUS od tej z KRUS?
Obie przysługują z publicznego ubezpieczenia społecznego, ale są to dwa oddzielne systemy. ZUS przeznaczony jest dla pracowników, zleceniobiorców i przedsiębiorców. KRUS jest przeznaczony wyłącznie dla rolników i ich domowników. Systemy te różnią się fundamentalnie sposobem naliczania składek, minimalnym stażem pracy oraz metodą wyliczania wysokości świadczenia.
Czy emerytura z polisy na życie jest opodatkowana?
To zależy od produktu. Wypłata świadczenia z typowej polisy na życie i dożycie jest co do zasady zwolniona z podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Inaczej wygląda sytuacja z zyskami z IKE/IKZE czy wypłatami z PPK, gdzie obowiązują odrębne, choć często preferencyjne, zasady podatkowe.
Czy ZUS i ubezpieczenie na życie to to samo?
Absolutnie nie. Ubezpieczenie emerytalne w ZUS to system publiczny, państwowy i obowiązkowy dla większości pracujących. Ubezpieczenie na życie (np. na dożycie) to produkt komercyjny, dobrowolny, który kupujemy w prywatnym towarzystwie ubezpieczeniowym w celu dodatkowego zabezpieczenia swojej przyszłości.
Czy mogę mieć emeryturę z ZUS i jednocześnie pracować?
Tak, ale z ograniczeniami. Od 1 kwietnia 2017 r. możesz pracować i otrzymywać emeryturę jednocześnie. Jednak jeśli Twój przychód ze źródła zarobkowego przekroczy określoną kwotę (obecnie około 1/4 przeciętnego wynagrodzenia), emerytura może zostać czasowo wstrzymana. Warte odnotowania jest jednak, że pracując, nadal będą naliczane Ci dodatkowe lata stażu.
Jak sprawdzić, ile wyniesie moja emerytura?
W każdej chwili możesz sprawdzić orientacyjną wysokość przyszłej emerytury, wchodząc na portal ZUS.pl i logując się do swojego konta. ZUS co roku wysyła również „Zus Informator”, czyli pismo z prognozą emerytury. Jeśli jesteś rolnikiem, skontaktuj się z KRUS.
