Dla wielu z nas ubezpieczenie społeczne to po prostu comiesięczna, enigmatyczna pozycja na pasku płacowym, oznaczona jako „składki ZUS”. Postrzegamy je często jako przymusowy podatek, nie zastanawiając się głębiej nad jego celem. W rzeczywistości jest to jeden z najważniejszych systemów państwowych, stanowiący fundament naszego bezpieczeństwa finansowego w kluczowych momentach życia.
Czym tak naprawdę jest ubezpieczenie społeczne?
Ubezpieczenie społeczne nie jest komercyjnym produktem, który możemy dowolnie wybrać lub z niego zrezygnować. To przymusowy, państwowy system gwarancji dochodów dla obywateli, którzy z różnych powodów nie mogą sami zarobkować.
System ten opiera się na kluczowej zasadzie solidarności pokoleniowej. Oznacza to, że dzisiejsi pracownicy (osoby aktywne zawodowo) finansują ze swoich składek świadczenia dla dzisiejszych emerytów, rencistów czy osób przebywających na zasiłkach. Oni sami z kolei będą w przyszłości utrzymywani ze składek kolejnego pokolenia.
Celem ubezpieczenia społecznego jest zapewnienie nam środków do życia w sytuacjach takich jak starość, choroba uniemożliwiająca pracę, macierzyństwo czy wypadek. W Polsce głównym administratorem tego systemu jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS).
Ubezpieczenia społeczne a ubezpieczenie zdrowotne – to nie to samo
To jeden z najczęstszych błędów w postrzeganiu systemu. Wiele osób wrzuca „ZUS” i „NFZ” do jednego worka, tymczasem są to dwa zupełnie różne systemy, finansowane z dwóch różnych składek.
- Ubezpieczenia społeczne (ZUS): Mają na celu zapewnienie dochodu (pieniędzy). Gdy idziemy na emeryturę, dostajemy emeryturę. Gdy jesteśmy chorzy, dostajemy zasiłek chorobowy. Gdy mamy wypadek przy pracy, dostajemy odszkodowanie.
- Ubezpieczenie zdrowotne (NFZ): Ma na celu zapewnienie dostępu do leczenia. To dzięki tej składce możemy iść do lekarza w przychodni, być leczeni w szpitalu czy otrzymać refundację za leki.
Krótko mówiąc: ZUS daje pieniądze do życia, NFZ daje dostęp do lekarza. Płacimy na oba te cele oddzielne składki, choć w przypadku umowy o pracę pracodawca odprowadza je zazwyczaj jednym zbiorczym przelewem.
Cztery filary ubezpieczeń społecznych – z czego składa się Twoja składka?
Mówiąc „ubezpieczenie społeczne”, tak naprawdę mówimy o pakiecie czterech różnych ubezpieczeń. Składka, którą płacimy, jest dzielona właśnie na te cztery cele.
Ubezpieczenie emerytalne
To największa część składki. Jej celem jest gromadzenie środków, które posłużą do wypłaty naszej emerytury po osiągnięciu ustawowego wieku emerytalnego. Część tej składki trafia na indywidualne konto w ZUS, a część (jeśli tak wybraliśmy) do Otwartego Funduszu Emerytalnego (OFE).
Ubezpieczenie rentowe
Ten filar ma nas chronić na wypadek trwałej lub częściowej niezdolności do pracy. Jeżeli z powodu złego stanu zdrowia nie jesteśmy w stanie dalej pracować zarobkowo, to właśnie ze środków zebranych w ramach tego ubezpieczenia ZUS wypłaca nam rentę.
Ubezpieczenie chorobowe
Niezwykle ważne ubezpieczenie, które gwarantuje nam prawo do płatnego zwolnienia lekarskiego (L4). Kiedy chorujemy i nie możemy pracować, to właśnie z funduszu chorobowego wypłacany jest nam zasiłek chorobowy. Z tego samego funduszu finansowane są również zasiłki macierzyńskie i opiekuńcze.
Ubezpieczenie wypadkowe
Ostatni filar dotyczy wyłącznie sytuacji związanych z wykonywaną pracą. Jeśli ulegniemy wypadkowi przy pracy lub zapadniemy na chorobę zawodową, to ubezpieczenie wypadkowe finansuje nasze leczenie, rehabilitację, a także ewentualne jednorazowe odszkodowanie za trwały uszczerbek na zdrowiu czy rentę wypadkową.
Obowiązkowe a dobrowolne ubezpieczenie społeczne – kto musi, a kto może płacić?
Nie każdy podlega pod ubezpieczenia społeczne w takim samym zakresie.
Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne
Obowiązek opłacania składek zależy od formy zatrudnienia.
- Pracownicy na umowie o pracę: To grupa objęta najpełniejszą ochroną. Podlegają obowiązkowo wszystkim czterem ubezpieczeniom (emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu).
- Przedsiębiorcy (działalność gospodarcza): Podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu.
- Zleceniobiorcy (umowa zlecenie): Również podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom (z pewnymi wyjątkami, np. studenci do 26. roku życia).
Dobrowolne ubezpieczenia społeczne
W niektórych sytuacjach możemy przystąpić do ubezpieczeń społecznych dobrowolnie. Najważniejszym przykładem jest dobrowolne ubezpieczenie chorobowe dla przedsiębiorców i zleceniobiorców. Jak wspomniano wyżej, dla przedsiębiorcy obowiązkowe są trzy filary, ale chorobowy nie. Jeśli przedsiębiorca chce mieć prawo do płatnego L4 lub zasiłku macierzyńskiego, musi sam zgłosić się do ZUS i opłacać dodatkową, dobrowolną składkę chorobową.
Dobrowolnie ubezpieczyć (emerytalnie i rentowo) mogą się też np. osoby pracujące wyłącznie na podstawie umów o dzieło (które co do zasady nie rodzą obowiązku składek) lub osoby mające przerwę w zatrudnieniu, chcące utrzymać ciągłość składek.
ZUS a KRUS – dwa różne systemy ubezpieczeń społecznych
Warto wiedzieć, że w Polsce funkcjonuje równoległy system ubezpieczeń społecznych przeznaczony dla rolników i ich domowników – Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS). Choć cel jest ten sam (zapewnienie emerytur, rent i świadczeń wypadkowych), to zasady podlegania, wysokość składek (w KRUS w dużej mierze ryczałtowa) oraz wysokość przyszłych świadczeń znacząco różnią się od powszechnego systemu ZUS.
Dlaczego system ubezpieczeń społecznych jest fundamentem bezpieczeństwa?
Postrzeganie składek na ubezpieczenia społeczne jako „podatku” jest błędem. Jest to składka, która buduje nasze konkretne, przyszłe prawa – przede wszystkim prawo do emerytury oraz prawo do zasiłku w razie choroby. To państwowa siatka bezpieczeństwa, która łapie nas w najtrudniejszych momentach życia, gdy tracimy zdolność do zarabiania.
Oczywiście, wysokość świadczeń z publicznego systemu (zwłaszcza przyszłych emerytur) jest przedmiotem ciągłej debaty. Dlatego ubezpieczenie społeczne należy traktować jako absolutny fundament. Na tej bazie warto budować dodatkową, prywatną ochronę – poprzez ubezpieczenia na życie, prywatne ubezpieczenia zdrowotne czy indywidualne plany oszczędnościowe na emeryturę.
