Dla wielu osób pracujących ubezpieczenie emerytalne to po prostu kolejna składka potrącana z pensji. Jednak zrozumienie, jak działa ten system, jest absolutnie kluczowe dla planowania własnej przyszłości. W Polsce ubezpieczenie emerytalne to nie jeden produkt, ale cały, wielopoziomowy system zabezpieczenia dochodu na starość, który opiera się na tak zwanych trzech filarach.
Czym jest ubezpieczenie emerytalne? Polski system trzech filarów
Celem ubezpieczenia emerytalnego jest gromadzenie środków i nabywanie praw, które po osiągnięciu wieku emerytalnego pozwolą nam na pobieranie regularnego świadczenia (emerytury). Polski system opiera się na trzech filarach, które wzajemnie się uzupełniają.
Filar I – obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne w ZUS
To fundament i podstawa całego systemu. Jest przymusowy dla większości pracujących osób (na umowie o pracę, zleceniu czy prowadzących działalność gospodarczą). Zarządza nim Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Filar II – kapitałowe programy pracownicze (OFE, PPK, PPE)
To dodatkowe programy oszczędzania, powiązane z naszym miejscem pracy. Mają na celu gromadzenie dodatkowego kapitału na emeryturę. Należą do nich Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) oraz Pracownicze Programy Emerytalne (PPE). Formalnie do tego filaru zalicza się też Otwarte Fundusze Emerytalne (OFE), choć ich rola została zmarginalizowana.
Filar III – dobrowolne, prywatne ubezpieczenia emerytalne
To w pełni dobrowolna i indywidualna część. Obejmuje produkty, w które oszczędzamy na własną rękę, aby jeszcze bardziej powiększyć przyszłe świadczenie. Zaliczamy tu IKE, IKZE oraz prywatne polisy emerytalne.
Filar I – jak działa obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne w ZUS?
Filar publiczny działa na zupełnie innych zasadach niż prywatne oszczędności.
Zasada solidarności pokoleniowej
Musimy zrozumieć, że pieniądze, które co miesiąc płacimy na składkę emerytalną do ZUS, nie trafiają na nasze osobiste, oprocentowane konto bankowe. System ten działa na zasadzie umowy pokoleniowej (tzw. system repartycyjny): dzisiejsi pracownicy finansują wypłaty dla dzisiejszych emerytów.
Składka emerytalna – ile i gdzie trafia?
Składka emerytalna (19,52% podstawy wymiaru) jest dzielona. Większość trafia na nasze indywidualne konto w ZUS, gdzie jest jedynie ewidencjonowana (zapisywana) i waloryzowana o wskaźnik inflacji i wzrostu płac. Mniejsza część trafia na tzw. subkonto w ZUS (a jeśli tak wybraliśmy, część na OFE). Pieniądze z subkonta są dziedziczone, w przeciwieństwie do tych z konta głównego.
Wiek emerytalny i warunki otrzymania świadczenia
Aby otrzymać emeryturę z ZUS, należy osiągnąć powszechny wiek emerytalny (obecnie 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn) oraz posiadać jakikolwiek, nawet minimalny, okres składkowy.
Czym jest emerytura minimalna i komu przysługuje?
Państwo gwarantuje świadczenie minimalne (tzw. najniższą emeryturę). Aby ją otrzymać, sam wiek to za mało. Konieczne jest udowodnienie odpowiedniego stażu pracy (okresów składkowych i nieskładkowych) – obecnie jest to 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn.
Filar II – Pracownicze Plany Kapitałowe (PPK) i PPE
Ten filar ma na celu budowanie dodatkowego, prywatnego kapitału przy wsparciu pracodawcy i państwa.
Czym jest PPK (Pracownicze Plany Kapitałowe)?
To program, do którego pracownicy w wieku 18-55 lat są zapisywani automatycznie (choć mogą w każdej chwili zrezygnować). Model oszczędzania opiera się na trzech wpłatach:
- Pracownik: wpłaca 2% swojego wynagrodzenia brutto (może też dopłacić dobrowolnie do 2%).
- Pracodawca: dopłaca od siebie 1,5% wynagrodzenia pracownika (może dopłacić do 2,5%).
- Państwo: przekazuje wpłatę powitalną (250 zł) i dopłaty roczne (240 zł). Środki te są prywatne, dziedziczone i inwestowane na rynku kapitałowym.
Czym jest PPE (Pracowniczy Program Emerytalny)?
To starsza i często korzystniejsza alternatywa dla PPK. Firmy, które prowadzą PPE, nie muszą tworzyć PPK. W PPE składkę podstawową (zazwyczaj 3,5% pensji) w całości finansuje pracodawca, a pracownik nie musi dokładać nic (choć może).
Czy warto oszczędzać w II filarze?
Zdecydowanie tak. Szczególnie PPK, ze względu na dopłaty od pracodawcy i państwa, jest bardzo efektywną formą oszczędzania. Rezygnacja z PPK jest w praktyce rezygnacją z dodatkowych pieniędzy od pracodawcy.
Filar III – jak samodzielnie zbudować dodatkową emeryturę?
Demografia jest nieubłagana. Przyszłe emerytury z ZUS (Filar I) będą stanowiły znacznie mniejszy procent naszej ostatniej pensji niż obecnie. Dlatego oszczędzanie w Filarze III staje się koniecznością, a nie wyborem. Prywatne ubezpieczenia emerytalne i programy oszczędnościowe dają nam nad tym pełną kontrolę.
IKE (Indywidualne Konto Emerytalne)
Główną zaletą IKE jest zwolnienie zysków z 19% podatku Belki (podatku od zysków kapitałowych). Wpłacamy pieniądze, inwestujemy je (np. w fundusze, akcje, obligacje), a po osiągnięciu 60. roku życia możemy wypłacić cały zgromadzony kapitał wraz z zyskami, nie płacąc od nich ani złotówki podatku.
IKZE (Indywidualne Konto Zabezpieczenia Emerytalnego)
IKZE działa inaczej. Jego główną korzyścią jest natychmiastowa ulga podatkowa. Wpłaty dokonane na IKZE w danym roku możemy odliczyć od swojego dochodu w corocznym zeznaniu PIT. Obniżamy w ten sposób podatek, który musimy zapłacić. Przy wypłacie na emeryturze pobierany jest jednak zryczałtowany podatek 10%.
Prywatne ubezpieczenie emerytalne (polisa na życie i dożycie)
Jest to produkt oferowany przez towarzystwa ubezpieczeniowe. Stanowi hybrydę – łączy w sobie ochronę ubezpieczeniową (gwarantuje wypłatę pieniędzy bliskim, jeśli umrzemy przed emeryturą) z regularnym gromadzeniem kapitału na dożycie. Jest to dobre rozwiązanie dla osób, które potrzebują dyscypliny w oszczędzaniu i jednocześnie chcą zabezpieczyć rodzinę.
Jak sprawdzić stan swojego ubezpieczenia emerytalnego?
Każdy ubezpieczony w ZUS ma wgląd w stan swoich środków z Filaru I.
Platforma Usług Elektronicznych (PUE) ZUS
Najprostszym sposobem jest zalogowanie się (np. przez profil zaufany lub bankowość elektroniczną) na swoje konto w PUE ZUS. Znajdziemy tam informacje o wszystkich zapłaconych składkach.
Jak czytać „Informację o Stanie Konta Ubezpieczonego” (IOSKU)?
Raz w roku ZUS wysyła (lub udostępnia na PUE) dokument IOSKU. Znajdziemy tam dokładne kwoty zwaloryzowanych składek na koncie głównym i subkoncie. Najciekawszym, choć często mylącym, elementem jest „hipotetyczna emerytura”. To symulacja, która pokazuje, ile wyniosłaby nasza emerytura, gdybyśmy do końca kariery zarabiali tyle, co dotychczas. Należy ją traktować wyłącznie szacunkowo.
Przyszła emerytura w Twoich rękach – dlaczego ZUS to za mało
System ubezpieczeń emerytalnych jest złożony, ale jego cel jest prosty: zapewnić nam środki do życia, gdy przestaniemy pracować. Obowiązkowe ubezpieczenie emerytalne z ZUS da nam w przyszłości jedynie fundament – świadczenie, które pozwoli na pokrycie podstawowych potrzeb. O to, by nasza emerytura była godna i pozwalała na utrzymanie dotychczasowego standardu życia, musimy zadbać sami, aktywnie korzystając z programów pracowniczych (Filar II) i budując własny kapitał w Filarze III.
